وابستگی کودک به مادر/ مراقب، علل و درمان آن

وابستگی واژه ای است که اغلب توسط والدین، مربیان و روانشناسان به عنوان تمایل به وابستگی یا اقدام غیرارادی برای ارضای رضایت های عاطفی و روانی اجتماعی به کار می رود. والدین و فرزند با گذر از مراحل مختلف روابط خود رشد می کنند. مرحله ای  که رشد جسمانی کودک بیشتر می شود پیوند با مراقب/مادر نیز توسعه می یابد. با محبت و مراقبت مناسب کودک احساس امنیت را تجربه می کند و شروع به کاوش بیشتر در جهان می کند. سطح فعالیت کودک هرچه بالاتر می رود، شروع به آزمایش چیزهای جدید می کند. دویدن، پریدن، فریاد زدن، ساختن و شکستن اشیا بیشتر نمایان می شود. کودکانی که به طور مکرر در معرض محیط و در اجتماعات بیرون از فضای خانه مانند پارک و بازی در فضای باز قرار می گیرند، می آموزند که بهتر با این شرایط کنار بیایند زیرا سطح انرژی آن ها به شیوه ای سازنده استفاده می شود و کودکان محدود به محیط خانه هر بار که در معرض محیط بیرون قرار می گیرند، بیش از پیش هیجانی می شوند. گاهی اوقات این رفتار کودکان به عنوان ADHDیا ADDدر نظر گرفته می شود، ولی، این شاید که به دلیل شیوه‌های تربیتی و فرزندپروری نادرست است.

چگونه وابستگی کودک را کم کنیم؟
مادری می گوید، نیمه های سال تحصیلی را پشت سر گذاشته ایم، با این حال دختر کلاس چهارمی من هنوز صبح ها برای جدایی از من، کنار آمدن با موقعیت های جدید و آرام کردن خود پس از یک ناراحتی مشکل دارد. گاهی اوقات او نیاز دارد که کلاسش را ترک کند تا آرام بگیرد. این امر باعث ایجاد انواع مشکلات اجتماعی برای او نیز می شود.
همه انسان ها به نوعی در دوره ای از زندگی به چیزهای مختلف یا اشخاص خاصی وابسته می شویم و وابستگی کودک به مادر نیز اولین وابستگی ما در این دنیاست. این وابستگی در کودک به صورت غریزی برای بقا نهادینه شده است. یکی از راه های کم کردن وابستگی، ایجاد مسئولیت پذیری در کودکان است که باعث می شود اعتماد به نفس و شخصیت اجتماعی بهتری شکل بگیرد.
تا اینجای کار همه چیز سر جای خودش قرار دارد و نیاز به درمان روانشناختی ندارد اما، گاهی اوقات فرد به چیز یا شخص خاصی به شکل غیر طبیعی یا بیش از حد وابسته می شود. از شایع ترین اختلالات دوران کودکی، وابستگی شدید کودک به والدین، خصوصا مادر می باشد که عواقب نامطلوبی را برای زوجین و همچنین خود کودک به همراه خواهد داشت. اما این وابستگی از کجا سرچشمه می گیرد و چطور باید برای کاهش وابستگی مادر به کودک تلاش کنیم؟

علت وابستگی کودک به مادر
وابستگی بیش از حد کودک به مادر، دو دلیل عمده می تواند داشته باشد. دلیل اول وجود اضطراب جدایی در کودک و دلیل دوم داشتن اضطراب اجتماعی است. در هر دو صورت کودک باید درمان روانشناختی مناسب را در اسرع وقت دریافت کند تا وابستگی او به مادرش کاهش یابد. در این بخش وابستگی ای که به دلیل اضطراب جدایی در کودک ایجاد می شود را بررسی می کنیم.
برای اختلال اضطراب جدایی کودک، دلایل مختلفی را می توان برشمرد. گاهی اوقات این اضطراب دلیل بیولوژیکی و ژنتیکی دارد و فعالیت دستگاه عصبی کودک باعث ایجاد این احساس وابستگی شدید شده است. گاهی اوقات نیز دلایل خانوادگی دارد. مثلا خانواده ای که تنها یک والد در آن وجود دارد یا خانواده ای که بسیار در هم تنیده و وابسته هستند. یا حتی خانواده هایی که زندگی پر تنش و پر استرسی دارند یا از دست دادن یکی از نزدیکان کودک در خانواده که می تواند اضطراب جدایی و وابستگی را به همراه داشته باشد. دلیل بعدی به ویژگی های شخصیتی کودک مربوط می شود مثلا کودکانی که درونگرا یا خجالتی باشند، بیشتر در معرض وابستگی بیش از حد به مادر یا پدر خود قرار می گیرند.
گاهی اوقات هم رفتار خود والدین می تواند این وابستگی را در کودک تشدید کند. مثلا والدینی که به کودک استقلال کافی نمی دهند، باعث می شوند که کودک، حتی در سنین بالاتر هنگامی که برای مدت کوتاهی از والدین خود دور باشد دچار اضطراب و استرس شود. به همین علت، رفتار خانواده نیز می تواند دلیل این وابستگی ها شناخته شود.

وابستگی کودک به مادر و راه های درمان آن
وابستگی بیش از اندازه کودک به والدین، که از اضطراب جدایی نشات می گیرد، معمولا از سنین پایین آغاز می شود و در سنین مهد کودک و مدرسه تشخیص داده می شود. البته اضطراب جدایی در سه تا چهار دقیقه اولیه پس از جدا شدن از والدین امری کاملا طبیعی است که نشانه سلامت روان کودک و دلبستگی سالم او به والدینش است اما اگر این اضطراب از این زمان طولانی تر شود و به شکل مزمن در آید، باعث ایجاد مشکل خواهد شد و نیاز به درمان دارد. وابستگی بیش از حد کودک به مادر یا پدر، می تواند علائم کلامی و جسمی نیز داشته باشد. مثلا کودکی که چنین شرایطی را دارد، هنگام جدا شدن از والدین، سردرد یا دل درد می گیرد یا حتی دچار حالت تهوع و استفراغ می شود. ممکن است ترس خودش را فریاد بزند یا با التماس بیان کند یا پا به زمین بکوبد. حتی کودک در شب دچار کابوس هایی با موضوع جدا شدن از والدین می شود. یک راهکار برای این که به این وضعیت دچار نشوید، باید از 6 ماهگی کودک را به تنهایی عادت دهید وگرنه در سه یا چهار سالگی، کودک به شدت وابسته به مادر خواهد شد و جدا کردن او ازمادرش حتی برای مدت کوتاهی کار دشواری می شود.

نکاتی برای کاهش وابستگی کودک به مادر، چگونه وابستگی کودک را کم کنیم؟

نکته اول
ترس کودک را درک کنید و واقعی بودن اضطراب او را بپذیرید و حواستان باشد که به هیچ وجه او را به خاطر جمع گریز بودن سرزنش نکنید. اگر به طور مستقیم این موضوعات را به او گوشزد کنید مثلا به او بگویید ” چرا سلام نمیدی به بقیه، چرا دائم به من چسبیدی، برو درست حسابی سلام کن باهاشون و ….” باعث می شود که اعتماد به نفس کودک تخریب شده و وابستگی او تشدید شود. بنابراین برای کاهش وابستگی کودک از این کار جلوگیری کنیم.

نکته دوم
بدون اطلاع دادن به کودک، او را در جمع رها نکنید. قبل از این که بخواهید او را تنها بگذارید، به زبان ساده برایش توضیح بدهید که چه کارهایی در نبود شما می تواند انجام دهد و به او احساس امنیت و آرامش بدهید. توجه داشته باشید که درصورت تنها گذاشتن کودک بدون اطلاع قبلی، دیگر هیچ گاه به شما اعتماد نخواهد کرد و به همین علت، دائما به شما می چسبد.

نکته سوم
کودکی که همیشه به شما وابسته بوده، وقتی که می خواهید او را از خود جدا کنید به سادگی قبول نخواهد کرد و به گریه کردن و یا داد کشیدن متوسل خواهد شد. در این شرایط آرامش خودتان را حفظ کنید و برای خود کودک هم که شده، تصمیم خود را عوض نکنید.

نکته چهارم
وقتی فرزند شما در مهمانی ها یا دیگر دورهمی ها با دیگران دوست می شود و بازی می کند یا به هر نحوی رفتار مستقلی از خودش نشان می دهد او را تشویق کنید و از او تعریف و تمجید به عمل بیاورید. حتما هم نیاز نیست هدیه ای برای او تهیه کنید، تشویق کلامی و گفتن جمله های ساده ای مثل "آفرین که سلام دادی" یا "دیدین چه پسر خوبی شده، دیشب تنها خودش رو تخت خوابیده بود" می تواند تاثیر زیادی روی شکل گیری استقلال در کودک ایفا کند.

نکته پنجم

تغییرات یک شبه به وجود نمی آیند، پس بهتر است تلاش های کوچک او را ستایش کنید و صبر داشته باشید.

نکته ششم
کودک را با دیگران مقایسه نکنید و نگویید که " ببین مریم چقدر قشنگ توی جمع شعر می خونه"

نکته هفتم
پسران را تشویق به برقراری ارتباط بهتر با پدر کنید. ارتباط بهتر با پدر باعث می شود که تطابق و همانند سازی قوی تری را تجربه کنند و برای ایفای نقش در آینده آماده شوند.

نکته هشتم
شما نیز باید بتوانید وابستگی خود را به کودک کاهش دهید. مثلا نگرانی مادر به خاطر رد شدن کودک از خیابان طبیعی است، اما اگر تا سن بیست سالگی نگران رد شدن کودکتان از خیابان باشید بهتر است خودتان برای کاهش اضطراب تمرین کنید.

نکته نهم
بدترین کاری که می توانید برای جدا کردن کودک انجام دهید باج دادن به اوست. سعی نکنید با وعده اسباب بازی یا خوراکی او را از خودتان جدا کنید زیرا برای هر بار بیرون رفتن یا جدا شدن انتظار پاداش خواهد داشت.

نکته دهم
اگر وابستگی کودک به شما در حدی زیاد است که حتی لحظه ای از شما جدا نمی شود، بهتر است به یک روانشناس کودک خوب مراجعه کنید.

 

 منبع :کندی ، میشل . استقلال و کاهش وابستگی کودک.

ترجمه: حسنا شم بیاتی. تهران. ناشر: نشر پنجره